Het toenemende belang van de accountant als adviseur betekent niet dat zijn controlerende functie verdwijnt.

Tijdens de coronacrisis was eerder het tegendeel het geval. Toen waren accountantskantoren bijvoorbeeld zeer nauw betrokken bij de uitvoering en controle van de noodmaatregel overbrugging voor werkgelegenheid (NOW): accountants moesten bij cliënten adviseren bij het aanvragen van subsidie en bij het opstellen van de afrekening en de verwerking in de salarisadministratie. Vervolgens moesten accountants kijken of de toegekende subsidies wel terecht waren aangevraagd. Bij het samenstellen van jaarrekening tijden de crisis kregen ze te maken met een stortvloed aan verslaggevingsvraagstukken. Denk aan herwaarderingen ('impairment tests') op goodwill en andere activa zoals uitstaande vorderingen en voorzieningen voor verlieslatende contracten. De komende tijd zullen ze zich bij veel van hun cliënten waarschijnlijk moeten uitspreken over de uitstaande belastingschulden: Hebben die bedrijven nog toekomst? Voldoen ze op basis van de cijfers in de jaarrekening nog 'aan de eisen op het gebied van continuïteit', zoals dat heet?

De controlerende functie blijft ook als de coronacrisis helemaal is weggeëbd gewoon bestaan. Grote bedrijven en maatschappelijk belangrijke organisaties zijn ook in de toekomst waarschijnlijk nog gewoon verplicht zich te blijven laten controleren door accountants. Daarnaast blijft er behoefte aan niet-verplichte controle, bijvoorbeeld op verzoek van de bank bij de aanvraag van financiering. Kortom: de accountant zal ook in de toekomst worden ingeschakeld om te controleren of gegevens betrouwbaar zijn - zoals gezegd, om vertrouwen te wekken in een maatschappij die daar zo sterk behoefte aan heeft.

Toch verandert er ook voor de controlerend accountant het een en ander. Belangrijkste verandering: steeds vaker zullen controles geheel of gedeeltelijk automatisch plaatsvinden, gezien de toenemende intelligentie van analysesoftware. Bovendien zullen controles steeds minder vaak aan het einde van het jaar hoeven plaats te vinden, maar kunnen ze worden uitgevoerd wanneer daar maar behoefte aan is (‘continuous monitoring’). Dat betekent aan de ene kant minder traditioneel werk, aan de andere kant levert het juist werk op: er zijn meer mensen nodig die data en algoritmes controleren en IT-audits uitvoeren. En het professionele oordeel van de accountant over de juistheid van de cijfers blijft uiteraard ook van belang.

Het zijn ontwikkelingen die Douma waarschijnlijk zou toejuichen. "Je gaat daarmee wellicht een 'afvinkcultuur' tegen. Want dat is een gevaar: dat controlerende accountant alle ‘vinkjes’ heeft gezet en zich gaan verschuilen achter regeltjes, zonder voldoende stil te staan bij de vragen of materiële risico’s (fraude e.a.) afdoende zijn beheerst en of de jaarrekening echt een getrouw beeld van de onderneming geeft. Als de controlerende activiteiten verder worden geautomatiseerd en de accountants zich sterker gaan richten op analyserende activiteiten en een hogere toegevoegde waarde gaan leveren, is dat uiteraard meegenomen. Het vergroot het vertrouwen in het maatschappelijk en economische verkeer én in de accountant."

Specialisatie binnen de accountancysector is heel waarschijnlijk.

Aangezien accountants zich op steeds meer terreinen gaan begeven en de werkwijzen binnen de accountancy steeds geavanceerder worden, wordt het voor een individuele accountant steeds moeilijker om een brede dienstverlening te bieden. "Mogelijk krijg je daarom in de sector een toenemende schaalvergroting, en is de toekomst aan grote kantoren die allerlei specialismen in huis hebben", aldus Douma. "Maar buiten het domein van de ‘wettelijke controle’ is ook een tegengestelde ontwikkeling is goed denkbaar." Dus: een ontwikkeling naar kleinere gespecialiseerde kantoren, die zich toeleggen op de begeleiding van fusies en overnames, analyse van data of een ander specialisme.

Op het ogenblik kampt de hele accountancysector kampt met personeelstekorten. Aangezien het accountantsberoep in de toekomst nog breder en nog gevarieerder zal worden, zal er volop emplooi blijven voor accountants. Wel zullen die vaak over andere kennis en competenties beschikken dan de huidige generatie accountants. Denk aan gespecialiseerde kennis op het gebied van data-analyse of van ESG-rapportages. Of aan communicatieve vaardigheden die nodig zijn om cliënten goed te kunnen adviseren en om goed te kunnen omgaan met klanten en in- en externe medewerkers.

"De verwachtingen die de maatschappij heeft van accountants zijn zeer hoog, en ik denk dat dit in de toekomst zo blijft. Dat brengt een zeker risico met zich mee: dat accountants gaan 'stapelen' om maar te voldoen aan de vraag, terwijl ze de kwantitatieve en kwalitatieve capaciteit daarvoor eigenlijk niet hebben. Aan de andere kant krijgen accountants steeds meer te maken met zaken die hoog op de maatschappelijke agenda staan. Zoals ESG, fraude en cybersecurity. Daardoor wordt het beroep aantrekkelijker, zeker nu zo veel jongeren tegenwoordig werk willen verrichten dat er echt toe doet. Want dat is zeker het geval als je accountant bent."

Om de aantrekkelijkheid van het beroep te accentueren worden allerlei initiatieven ontplooid door kantoren. De NBA zelf is de arbeidsmarktcampagne 'impact challenge' voor scholieren en studenten gestart. Belangrijkste doel is dat zij zelf kunnen ervaren hoe dynamisch het beroep van accountant is. Want dat weet nog niet iedereen.